مارپیچ نوآوری در بخش معدن

 از یکسو موج فناوری‌‌های دیجیتال و اتوماسیون معادن ساحل آرامش‌‌بخش سنتی این عرصه را تحت‌تاثیر قرار داده و از سوی دیگر چنانچه از این بخش از پیشرفت نوآوری چشم‌‌پوشی کنیم، رشد تقاضای جهانی، افزایش شهرنشینی و توسعه سریع اقتصادی در کشورهای در حال توسعه و پیشرفت‌‌های فناورانه را نمی‌توان نادیده گرفت چرا که همین روند موجب افزایش تقاضا برای منابع معدنی می‌شود.

بررسی‌‌ها نشان می‌دهد بنگاه‌‌های بزرگ معدنی دنیا به دنبال کاهش هزینه کشف سنگ‌‌های با کیفیت بالا و قابل دسترس در راستای ارتقای اکتشاف و بهبود استخراج مواد معدنی کمیاب مانند طلا هستند. چرا که در سال‌های اخیر توسعه به‌‌کارگیری مواد بازیافتی و استفاده مجدد از معادن و کالاها توانسته‌‌ مشکلات ناشی از کمیاب شدن مواد معدنی را به صورت چشمگیری کاهش دهد.

با نگاهی به اکوسیستم استارت‌آپی مطرح جهان می‌توان استنباط کرد وضعیت ۵ اکوسیستم در صدر نسبت به سال قبل تغییر نکرده است به طوری که سیلیکون‌‌ولی همچنان در رتبه اول و نیویورک، لندن، پکن و بوستون در رده‌‌های بعدی قرار دارند. از سویی آمریکای شمالی با ۳۰ زیست بوم بزرگ استارت‌آپی، بیشترین زیست بوم‌‌های استارت‌آپی را در برگرفته است. آسیا با ۲۷ و اروپا با ۱۷ زیست بوم، مناطق استارت‌آپ خیز را تشکیل می‌دهند که سرعت جریان نوآوری در این مناطق را نشان‌‌‌‌ می‌دهد.

 

به رغم توسعه زیست‌‌بوم‌‌ها، آما‌‌رها بیانگر این است که از سال‌‌ ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ استارت‌آپ‌‌های جهانی ۳ تریلیون دلار ارزش اقتصادی ایجاد کرده‌‌اند که نسبت به دوره دو ساله قبل این ارزش رشد ۶/ ۲‌درصدی داشته است. در سال ۲۰۲۲ نیز نزدیک به ۳۷۵‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خطرپذیر در جهان رخ داده و سهم اقتصاد استارت‌آپی از اقتصاد کشورهای فرانسه، برزیل و بریتانیا بزرگ‌تر شده است. از سویی ۳۰ هاب زیست بوم آینده برای اینکه دره‌‌سیلیکون ولی کجا شکل بگیرد، در حال تعریف استراتژی هستند.

مطالعات جهانی نشان داده در سطح قاره‌‌ها، آمریکای شمالی جایگاه برتر خود را حفظ کرده و ۱۴ زیست بوم از ۳۰ زیست بوم استارت‌آپی برتر جهان در این قاره قرار دارند و ۱۲ مورد از این زیست بوم‌ها در ایالات متحده آمریکا واقع هستند. از سویی زیست بوم‌‌های استارت‌آپی در قاره اروپا از سال ۲۰۱۲ رشد پایدار داشته‌‌اند و این قاره سهم ۲۵‌درصدی خود در سال ۲۰۱۲ را به ۳۳‌درصد در سال ۲۰۱۹ افزایش داده است.

بنابراین رصد وضعیت نوآوری در جهان گویای این واقعیت است که جهان در حال عبور از عصر انقلاب صنعتی به اقتصاد اطلاعات است و زیست بوم استارت‌آپی کشورهای مختلف برای جذب نخبگان نوآوری و فناوری، مشوق‌‌‎هایی تعریف کرده‌‌اند. بر اساس رتبه بندی‌‌های معتبر بین‌المللی، امارات در خاورمیانه فعال‌‌ترین زیست بوم نوآوری را در اختیار دارد و از میان ۵۰ استارت‌آپ با بیشترین میزان جذب سرمایه در خاورمیانه ۳۳ استارت‌آپ در امارات مستقر هستند. ضمن اینکه از ۱۰ استارت‌آپ که در منطقه جذب سرمایه داشته‌‌اند، ۷ استارت‌آپ فعالیت خود را در امارات آغاز کرده‌‌اند. اما سوال اینجاست که زیست بوم نوآوری و استارت‌آپی ایران در خاورمیانه چه جایگاهی دارد؟

بخش معدن و صنایع معدنی با نرخ تغییر سالانه مرکب۷/ ۱ (برابری) یکی از ۲۰ صنعت در حال رشد سریع جهان تا سال ۲۰۳۰ محسوب می‌شود و امروزه نهادهای حاکمیتی نظیر اتحادیه اروپا و شرکت‌های بزرگی مانند Accenture به عنوان یکی از برترین برندهای مشاوره سازمانی که این روزها با شرکت‌های مایکروسافت و زیمنس‌‌ همکاری می‎کند، اقدام به راه‌‌اندازی مراکز متعددی برای شتاب دهی و رشد کسب و کارهای معدنی کرده‌‌اند.

این موضوع که چرا ایران به عنوان ۱۰ کشور معدنی نخست جهان باید برای توسعه طرح‌‌های نوآورانه و فناورانه از ظرفیت‌‌های مرکز نوآوری معدنی و صنایع معدنی تخصصی بهره‌‌مند شود و برای ارتقای آن در سطح بین‌المللی استراتژی داشته باشد، نکته مهمی است که باید مورد بررسی قرار گیرد.

بررسی‌‌ چالش‌ها و فرصت‌‌های کلیدی بخش معدن نشان می‌دهد زیست‌‌بوم نوآوری و ایده‌‌پردازان استارت‌آپی می‌توانند بخش معدن را در راستای بهبود فرآیندهای اکتشاف با کمک فناوری‌‌ها در راستای کاهش هزینه و ریسک، تسهیل خرید و فروش مواد معدنی و شفاف‌‌سازی اطلاعات در زنجیره ارزش، کاهش آلایندگی زیست محیطی، افزایش بازدهی و ارتقای بهره‌وری در فرآیند استخراج، به‌‌کارگیری روش‌های تدوین فرآوری محصولات معدنی با استفاده از فناوری‌‌های جدید و شبکه‌سازی یاری بخشند.

مرکز نوآوری معادن و صنایع معدنی ایران«ایمینو» با هدف یاری به معادن در شهریورسال ۱۳۹۹ از سوی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران«ایمیدرو» و براساس تفاهم نامه همکاری مشترک با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با وظایفی همچون سیاستگذاری، تسهیل‌‌گری، شبکه‌‌سازی و توسعه بازار راه‌‌اندازی شد و هدف اصلی آن ایجاد و خلق استارت‌آپ‌‌ها، توسعه کسب و کارهای نوپا، تجاری‌‌سازی محصولات و خدمات شرکت‌های دانش‌‌بنیان و توسعه زیست بوم فناوری‌‌های پیشران انقلاب صنعتی چهارم با اولویت فناوری‌‌های هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و بلاک‌چین و فناوری ‌‌های‌هاب است.

ایمینو طی دو سال گذشته سعی کرده با جذب سرمایه از بازیگران بزرگ، با ایجاد و تاسیس صندوق سرمایه‌گذاری بخش معدن و صنایع معدنی با ایجاد یک منطقه یا ناحیه نوآوری معدنی گام بزرگی در توسعه صنعت معدن در ایران بردارد و زیرساخت‌‌های لازم برای توسعه زیست بوم نوآوری در بخش معدن را به صورت متمرکز ایجاد کند. با این وجود اما چالش‌هایی بر سر راه زیست بوم نوآوری بخش معدن و صنایع معدنی وجود دارد که بخشی از آنها به سیاستگذاری‌‌های کلان و قوانین غیر‌کارشناسی برمی‌‌گردد. سنتی بودن صنعت و نقش پررنگ دولت، اختصاص منابع مالی ناکافی، یارانه‌‌های انرژی و نظام رانتی، چالش‌های مدیریت ریسک، چالش‌های مالکیت فکری، سرعت تغییر قوانین و مجوزهای چندگانه، دانش ناکافی و بی‌‌اعتمادی به اکوسیستم استارت‌آپی و نبود حمایت کافی نهادهای قانون‌گذار نیز به توسعه طرح‌‌های نوآورانه و فناورانه آسیب وارد کرده است.

 همه این چالش‌ها باعث شده بستر حمایتی واقعی و کارشناسانه‌‌ای برای ترویج نوآوری در بخش معدن و صنایع معدنی که بیشتر صنایع استراتژیک محسوب می‌‌شوند، فراهم نشود و ایران از جریان زیست بوم نوآوری جهان عقب بماند؛ چرا که در حال حاضر رویکرد استارت‌آپ‌‌های پیشتاز جهان به سمت «یونیکورن پروری» می‌‌روند و استارت‌آپ‌‌هایی که مجموع ارزش آنها بالای یک‌میلیارد دلار بوده در حال افزایش و حتی از پدیده هکتوکورن (hectocorn) که به استارت‌آپ‌‌هایی  گفته می‌شود که بالای ۱۰۰‌میلیارد دلار ارزش دارند، صحبت می‌شود و با راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital) موتور محرک پیشرفت‌‌های فناورانه و ایده‌‌های کاربردی خلاقانه را روشن کرده‌‌اند. ایران با وجود چالش‌های موجود چگونه می‌تواند زیست بوم نوآوری در بخش معدن و صنایع معدنی ایران را توسعه بخشد و همسو با شرکت‌های جهانی حرکت کند؟