روزشمار سومین همایش جامع معدن و صنایع معدنی؛ چشم‌انداز نو در تحول دیجیتال صنایع معدنی

هوش مصنوعی مولد چیست؟

مدل‌های مولد مانند GPT، DALL·E، و Stable Diffusion، با استفاده از معماری‌های پیشرفته نظیر Transformer، قادرند بر اساس داده‌های ورودی، خروجی‌های جدید و منسجم تولید کنند. در صنایع، این مدل‌ها برای تولید متن، تصویر، طراحی، سناریوهای شبیه‌سازی و حتی کدهای برنامه‌نویسی به‌کار می‌روند. در زمینه معدن، این به معنای خلق مدل‌های زمین‌شناسی، شبیه‌سازی سناریوهای حفاری، بهینه‌سازی فراوری مواد و طراحی زنجیره تامین مبتنی بر شرایط متغیر است.

 کاربردهای هوش مصنوعی مولد در معدن

هوش مصنوعی مولد با ورود به زنجیره ارزش صنعت معدن، نقش‌های متنوعی ایفا می‌کند. در مراحل اکتشاف، این فناوری می‌تواند با ترکیب داده‌های حفاری، ژئوفیزیکی و توپوگرافی، مدل‌های سه‌بعدی احتمالاتی از ساختارهای زیرزمینی ارائه دهد که درک دقیق‌تری از ذخایر فراهم می‌سازد و نیاز به نمونه‌برداری فیزیکی مکرر را کاهش می‌دهد. در مرحله طراحی و برنامه‌ریزی عملیات، مدل‌های مولد توانایی تولید سناریوهای متنوع استخراج بر اساس محدودیت‌های زمین‌شناسی، اقتصادی یا زیست‌محیطی را دارند؛ سناریوهایی که می‌توانند در شبیه‌سازهای آموزشی برای ارتقای مهارت پرسنل نیز به‌کار روند. در حوزه فراوری، تحلیل داده‌های تاریخی با کمک این مدل‌ها می‌تواند به پیشنهادهایی برای بهینه‌سازی عملکرد، کاهش مصرف انرژی و افزایش نرخ بازیابی منجر شود. همچنین در لایه‌های مدیریتی، مدل‌های زبانی مولد قادرند گزارش‌های تولید، حفاری، ایمنی یا زیست‌محیطی را به‌صورت خودکار و مبتنی بر داده‌های خام تولید کنند که ضمن صرفه‌جویی در زمان، به تصمیم‌سازی دقیق‌تر نیز کمک می‌کند. در نهایت، در زمینه آموزش و انتقال دانش، ابزارهای تعاملی مبتنی بر مدل‌های مولد مانند چت‌بات‌ها و شبیه‌سازهای تعاملی نقش پررنگی در آماده‌سازی نیروی انسانی برای مواجهه با شرایط پیچیده و بحرانی ایفا می‌کنند.

 مزایای استفاده از Generative AI در معدن

چالش‌ها و محدودیت‌ها

داده‌های ناکافی یا نامتوازن: مدل‌های مولد برای عملکرد مطلوب به داده‌های حجیم، دقیق و تمیز نیاز دارند؛ درحالی‌که داده‌های معادن اغلب پراکنده و ناهمگون هستند.

ریسک تولید خروجی‌های نادرست یا غیرواقعی: مدل‌های مولد می‌توانند اطلاعات ساختگی (hallucination) تولید کنند که در تصمیمات حیاتی معدن خطرناک است.

مسائل مالکیت داده و حریم خصوصی: داده‌های حفاری و زمین‌شناسی اغلب محرمانه‌اند. استفاده از مدل‌های ابری بدون مدیریت دقیق، می‌تواند منجر به نشت داده شود.

نیاز به زیرساخت محاسباتی قوی: اجرای مدل‌های بزرگ مولد در مقیاس صنعتی نیاز به GPUهای قدرتمند و منابع فنی بالا دارد.

تجربه‌های بین‌المللی و چشم‌انداز ایران

شرکت‌هایی مانند «BHP» ،«Vale» و « Anglo American» پروژه‌هایی برای استفاده از Generative AI در مدل‌سازی زمین‌شناسی، تولید گزارش‌های هوشمند و آموزش کارگران آغاز کرده‌اند. در برخی موارد از مدل‌های open-source مانند GPT-۴، Stable Diffusion، و Llama در بسترهای امن داخلی استفاده شده است. در ایران، با رشد برنامه‌های معدن هوشمند توسط ایمیدرو و همکاری‌هایی با مراکز فناوری (از جمله دانشگاه‌ها)، فرصت مناسبی برای بومی‌سازی مدل‌های مولد متناسب با شرایط زمین‌شناسی کشور فراهم است. طراحی مدل‌های زبانی تخصصی فارسی در حوزه زمین‌شناسی و معدن نیز می‌تواند یک گام راهبردی باشد.

نتیجه‌گیری

هوش مصنوعی مولد نه‌تنها ابزاری برای بهبود بهره‌وری است، بلکه به‌عنوان یک همکار مجازی، می‌تواند در تصمیم‌سازی، طراحی، تحلیل و آموزش در معدن نقش‌آفرینی کند. آینده صنعت معدن، بدون ادغام هوش مصنوعی مولد، نمی‌تواند هوشمند و رقابتی باشد. با این حال، پیاده‌سازی مسوولانه، امن و هدفمند آن، نیازمند شناخت دقیق ظرفیت‌‌ها، چالش‌ها و بسترهای داده‌ای موجود است.

سومین رویداد جامع معدنی ایران۲۷ تا ۳۰ مردادماه ۱۴۰۴ به ابتکار گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» برگزار می‌شود. این رویداد متشکل از سه بخش است و شامل «پانزدهمین همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنعت فولاد و سنگ آهن ایران با نگاهی به بازار»، «هفتمین همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنایع فلزات غیرآهنی ایران و فناوری‌های وابسته با نگاهی به تولید و بازار» و «چهارمین همایش و نمایشگاه معدنکاری دیجیتال» می‌شود.

بازدید از این نمایشگاه‌ها که در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد برگزار می‌شود، برای عموم آزاد است. این رویداد هشت محور اصلی دارد که قرار است در طول ۴روز مورد بحث و بررسی سیاستگذاران، کارشناسان، فعالان معدنی و مدیران قرار گیرد. هدف از برگزاری چنین رویدادی، ایجاد فرصتی ارزشمند برای تبادل اطلاعات بین بازیگران اصلی حوزه معدن و صنایع معدنی اعم از دولت، بخش خصوصی و انجمن‌های تخصصی داخلی و بین‌المللی است. امید است با همکاری کلیه دست‌اندرکاران این حوزه بتوان به اهداف عالی حوزه معدن نائل آمد. علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این همایش می‌توانند به سایت  events.donya-e-eqtesad مراجعه کنند.

* مدیر شبکه دانشگاه صنعتی‌شریف