مزیت گمشده در زنجیره فولاد ایران
دنیای معدن: در شرایطی که رقابت جهانی صنعت فولاد بر پایه فناوری، سرمایه و حکمرانی اقتصادی بازتعریف شده است، بهادر احرامیان، عضو هیئت‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، با هشدار نسبت به پایان دوران مزیت انرژی و مواد اولیه تأکید کرد: «اتکا به گاز و سنگ‌آهن دیگر مزیتی برای ایران نیست؛ مزیت امروز در سیاست‌گذاری هوشمند، بهره‌وری مدیریتی و دسترسی به سرمایه ارزان نهفته است.» او گفت بدون بازنگری در ساختار تصمیم‌گیری و اصلاح مدل رقابت، صنعت فولاد ایران جایگاه خود در زنجیره جهانی را از دست خواهد داد.
بهادر احرامیان، عضو هیئت‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، در سخنرانی خود در سومین سمینار تحلیلی اندیشکده فولاد و صنایع معدنی، با اشاره به چالش‌های سیاست‌گذاری و وضعیت مزیت‌های نسبی کشور در تولید و صادرات فولاد، تأکید کرد که درک نادرست از مزیت‌های انرژی و منابع اولیه باعث شکل‌گیری سیاست‌های اشتباه در این صنعت شده است.
وی با اشاره به ماهیت مزیت‌های نسبی در اقتصاد فولاد افزود: همه ما می‌دانیم مسائل و مشکلاتی در دنیا وجود دارد اما موضوع این است که جایگاه ایران در این میان کجاست. شاید بهتر باشد صریح‌تر بگویم؛ در سیاست‌گذاری ما نوعی اطمینان کاذب نسبت به مزیت‌های انرژی ایجاد شده است. چون تصور می‌کردیم دسترسی به نفت و گاز به ما این امکان را می‌دهد که در هر شرایطی بتوانیم در بازار جهانی رقابت کنیم، اما واقعیت‌ها چیز دیگری است.
احرامیان در ادامه گفت: برای درک بهتر وضعیت باید از پایه شروع کنیم؛ ببینیم وضعیت گذشته چه بوده و اکنون در چه شرایطی قرار داریم. حدود ۲۰۰ سال پیش یک اقتصاددان انگلیسی نظریه‌ای را مطرح کرد که به «مزیت نسبی» معروف شد. بر اساس این نظریه، هر بنگاه یا کشوری که در تولید یک کالا نسبت به سایر رقبا هزینه فرصت کمتری داشته باشد، می‌تواند در بازار جهانی برتری پیدا کند و موفق‌تر عمل کند.
آسیب‌شناسی جایگاه ایران در صادرات فولاد
عضو هیئت‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران توضیح داد: با استناد به این تئوری می‌توان گفت کشوری که در تولید یک محصول از مزیت نسبی واقعی برخوردار باشد، در رتبه بندی جهانی نیز می‌تواند جایگاه بهتری به دست آورد. حالا اگر با نگاهی مهندسی معکوس بررسی کنیم، کشورهایی که در صادرات فولاد موفق‌تر عمل کرده‌اند چه ویژگی‌هایی دارند؟
احرامیان افزود: کشورهای موفق معمولاً از چند ویژگی مهم برخوردارند؛ از جمله منابع غنی سنگ‌آهن و مواد اولیه، دسترسی به انرژی ارزان مانند برق، گاز یا زغال‌سنگ، نیروی انسانی کارآمد و قوانین زیست‌محیطی متعادل. اما باید بررسی کرد آیا همه صادرکنندگان اصلی فولاد دقیقاً این شرایط را دارند یا عوامل دیگری هم مؤثر است.
بررسی ۱۰ صادرکننده بزرگ فولاد جهان
وی با اشاره به داده‌های آماری گفت: در رده‌بندی صادرکنندگان جهانی فولاد، کشورهای چین، ژاپن، کره جنوبی، اتحادیه اروپا، روسیه، ترکیه، و ایران حضور دارند. در این میان، اتحادیه اروپا به دلیل حجم بالای تجارت داخلی، جایگاه ویژه‌ای دارد و کشورهایی مانند آلمان و ایتالیا نیز نقش پررنگی دارند. بر اساس جدیدترین آمار، روسیه هشتم، ترکیه دهم و ایران یازدهم در میان صادرکنندگان فولاد قرار گرفته‌اند.
احرامیان ادامه داد: وقتی شاخص‌های این کشورها را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم فقط دو مورد از میان ده کشور اصلی صادرکننده فولاد دارای دسترسی مستقیم به مواد اولیه هستند. یعنی تقریباً تنها ۲۰ درصد از کشورهای اصلی صادرکننده فولاد دنیا چنین مزیتی دارند، بنابراین عامل اصلی موفقیت در صادرات فولاد دسترسی به انرژی یا مواد اولیه نیست.
نقش انرژی، نیروی انسانی و محیط زیست
وی افزود: در زمینه انرژی، تنها چند کشور مانند روسیه و تا حدی ترکیه و برزیل از مزیت انرژی ارزان برخوردارند. اما در ایران، هزینه انرژی در مقایسه با این کشورها بسیار بالاتر است. در مورد نیروی انسانی نیز، کشورهای در حال توسعه طی ۲۰ سال گذشته توانسته‌اند کارگران ماهر و نسبتاً ارزان‌تری نسبت به کشورهای پیشرفته داشته باشند، ولی در ایران هزینه‌های تولید به تدریج افزایش یافته است.
احرامیان خاطرنشان کرد: یکی از برداشت‌های رایج اما اشتباه این است که کشورهای پیشرفته برای فرار از محدودیت‌های زیست‌محیطی، صنایع آلاینده را به کشورهای در حال توسعه منتقل کرده‌اند. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که در میان ده کشور اصلی صادرکننده فولاد، تنها یکی از آنها دارای محدودیت سختگیرانه زیست‌محیطی بوده است. بنابراین این عامل نیز نمی‌تواند مزیت تعیین‌کننده‌ای در سیاست‌گذاری ما تلقی شود.
نبود مزیت واقعی و ضعف سیاست‌گذاری
عضو هیئت‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران تصریح کرد: مجموعه این تحلیل‌ها نشان می‌دهد که در ایران، تصور وجود مزیت‌های ساختاری در تولید فولاد تا حد زیادی نادرست بوده است. انرژی ارزان، مواد اولیه و حتی نیروی انسانی، دیگر برای ما مزیت مطلق محسوب نمی‌شوند. از این‌رو سیاست‌گذاری مبتنی بر این فرضیات باعث شده ایران نتواند در بین ده کشور نخست صادرکننده فولاد تثبیت شود.
وی افزود: کشورهای موفق در این صنعت علاوه بر برخورداری از بازار مصرف داخلی بزرگ و توسعه‌یافته، به منابع مالی ارزان و دسترسی گسترده به بازارهای جهانی مجهز هستند. نرخ تأمین مالی در این کشورها عموماً بین چهار تا هفت درصد است و بازار داخلی آنها پشتوانه صادراتی محسوب می‌شود.
احرامیان در پایان گفت: مهارت مدیریتی، فناوری و دسترسی به منابع مالی بین‌المللی، مؤلفه‌های اصلی موفقیت این کشورهاست. اما در ایران، با وجود دسترسی به انرژی و تجربه تولید، هزینه‌های تأمین مالی بالا، ضعف در فناوری و محدودیت در بازارهای صادراتی موجب عقب‌ماندگی صنعت فولاد شده است.
وی تأکید کرد که برای دست‌یابی به جایگاه‌یابی واقعی ایران در زنجیره جهانی فولاد، باید رویکرد سیاست‌گذاری کاملاً بازنگری شود
دیدگاهتان را بنویسید