ضرورت ایجاد توازن در فعالیت‌های معدنی و پیامدهای زیست‌محیطی
دنیای معدن: با گسترش فعالیت‌های معدنی در کشور، توجه به مسائل زیست‌محیطی این حوزه بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است به همین دلیل، دولت با تصویب قوانین و مقررات معدنی، سعی در کاهش آسیب‌های ناشی از این فعالیت‌ها دارد.
به گزارش دنیای معدن، براساس قانون، ارائه مطالعات زیست‌محیطی و رعایت ضوابط محیط زیست برای دریافت مجوز بهره‌برداری الزامی است و این موضوع با توجه به فشار‌های اجتماعی و قوانین جدید، مورد توجه مسئولان قرار دارد.
در سال‌های اخیر، موضوع پیامدهای زیست‌محیطی معادن و سیاست‌های توسعه‌ای این بخش به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل شده است. استخراج بی‌رویه و رعایت نکردن مقررات زیست‌محیطی، علاوه بر آسیب به اکوسیستم‌ها، باعث اعتراضات محلی و افزایش فشار اجتماعی بر دولت و بهره‌برداران شده است.
ضروریات زیست‌محیطی در بهره‌برداری از معادن:
استفاده از فناوری‌های پایدار و دوستدار محیط‌زیست در فرآیند استخراج معادن می‌تواند به کاهش تاثیرات منفی کمک کند. این فناوری‌ها شامل استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، بهینه‌سازی مصرف آب و بازیافت مواد معدنی است. بکارگیری این فناوری‌ها نه تنها به کاهش آلودگی‌ها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به بهبود کارایی و کاهش هزینه‌های تولید نیز منجر شود. به عنوان مثال، استفاده از سلول‌های خورشیدی و توربین‌های بادی می‌تواند به جای سوخت‌های فسیلی در معادن و صنایع معدنی به کار رود و به کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای کمک کند. فناوری‌های نوین همچنین می‌تواند به بهبود فرآیند‌های تصفیه آب و خاک کمک کند. استفاده از روش‌های تصفیه بیولوژیکی و شیمیایی می‌تواند به حذف مواد سمی از زباله‌های معدنی و کاهش آلودگی‌های محیطی کمک کند. این روش‌ها شامل استفاده از گیاهان پالایشگر برای جذب فلزات سنگین از خاک و استفاده از باکتری‌ها برای تجزیه مواد شیمیایی مضر در آب است. این فناوری‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت محیط زیست و کاهش خطرات زیست‌محیطی کمک کند.
بازسازی و احیای مناطق معدنی پس از پایان استخراج می‌تواند به کاهش تاثیرات زیست‌محیطی کمک کند. این اقدام شامل کاشت درختان، بازگرداندن خاک و ایجاد زیستگاه‌های جدید برای حیوانات و گیاهان است. اجرای طرح‌های احیای زیست‌بوم‌ها می‌تواند به بازگشت تنوع زیستی و بهبود کیفیت زندگی در مناطق معدنی کمک کند. به عنوان مثال، پس از پایان استخراج در یک معدن، می‌توان با کاشت گونه‌های بومی درختان و گیاهان، منطقه را به یک زیستگاه طبیعی تبدیل کرد. همچنین، استفاده از روش‌های مهندسی برای تثبیت خاک و جلوگیری از فرسایش می‌تواند به حفظ محیط زیست کمک کند. استفاده از روش‌های مهندسی خاک مانند استفاده از مواد تثبیت‌کننده می‌تواند به کاهش فرسایش خاک و حفظ ساختار آن کمک کند.
اجرای مقررات و قوانین زیست‌محیطی سختگیرانه می‌تواند شرکت‌های معدنی را به رعایت استاندارد‌های زیست‌محیطی مجبور کند. نظارت مستمر بر فعالیت‌های معدنی و اعمال جریمه‌های سنگین برای تخلفات، می‌تواند به حفظ محیط‌زیست کمک کند. تدوین و اجرای قوانین زیست‌محیطی که شرکت‌ها را مجبور به استفاده از فناوری‌های پایدار و مدیریت صحیح زباله‌ها می‌کند، می‌تواند به کاهش تاثیرات منفی استخراج معادن بر محیط زیست کمک کند. علاوه بر این، ایجاد سازمان‌ها و نهاد‌های نظارتی مستقل که بتوانند به طور مستمر فعالیت‌های معدنی را پایش و کنترل کنند، می‌تواند به بهبود کیفیت محیط زیست کمک کند. این سازمان‌ها می‌توانند با اجرای بازرسی‌های دوره‌ای و ارزیابی‌های زیست‌محیطی، از رعایت استاندارد‌های زیست‌محیطی توسط شرکت‌های معدنی اطمینان حاصل کنند و در صورت بروز تخلفات، اقدامات قانونی لازم را به عمل آورند.
تاثیرات حفاظت محیط‌زیستی در فرایند استخراج معادن یک موضوع پیچیده و چندوجهی است که نیازمند توجه جدی و اقدامات پایدار است. با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، بازسازی مناطق تخریب‌شده و اجرای مقررات سختگیرانه، می‌توان تاثیرات منفی استخراج معادن بر محیط‌زیست را به حداقل رساند و به سوی توسعه پایدار حرکت کرد. این اقدامات شامل کاهش آلودگی آب و خاک، جلوگیری از تخریب زیست‌بوم‌ها و کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و آلودگی هوا است. با این روش‌ها می‌توان به حفظ تنوع زیستی، بهبود کیفیت زندگی و توسعه پایدار دست یافت.
مهم‌ترین آسیب‌های زیست‌محیطی معادن:
_ تخریب پوشش گیاهی و زیستگاه‌ها: عملیات معدنکاری به‌طور مستقیم منجر به نابودی پوشش گیاهی، تخریب زیستگاه جانوران و تغییر چهره طبیعی زمین می‌شود. این تخریب‌ها در بلندمدت می‌تواند باعث بروز سیل، گرد و غبار، گرمایش زمین و کمبود آب شود.
_ آلودگی آب، خاک و هوا: استخراج و فرآوری مواد معدنی اغلب با ورود مواد شیمیایی و فلزات سنگین به آب‌های زیرزمینی و سطحی همراه است. همچنین گرد و غبار ناشی از انفجار‌ها و تردد ماشین‌آلات، آلودگی هوا و خاک را به‌دنبال دارد.
_ فرسایش و تغییر شکل زمین: ایجاد گودال‌ها، نشست زمین و فرسایش خاک از پیامدهای رایج معدنکاری است که می‌تواند کشاورزی و منابع طبیعی منطقه را تحت تاثیر قرار دهد.
_ آلودگی صوتی و اختلال در زیست بوم:صدای ماشین‌آلات سنگین و انفجار‌ها علاوه بر ایجاد آلودگی صوتی، آرامش و تعادل اکوسیستم را بر هم می‌زند.
_ تلاش‌ها برای کاهش آسیب‌ها: استفاده از فناوری‌های نوین و هوشمندسازی معادن برای کاهش مصرف منابع و کاهش آلاینده‌ها در کشور‌های پیشرفته در حال گسترش است.
در سال ۲۰۲۵، صنعت معدن ایران و جهان با چالش‌ها و فرصت‌های بی‌سابقه‌ای روبه‌روست؛ مقررات زیست‌محیطی سختگیرانه، فشار‌های اجتماعی و تحولات فناورانه، سیاست‌گذاری‌ها را به سمت توسعه پایدار و مسئولیت‌پذیری بیشتر سوق داده است.
شرکت‌های معدنی اکنون ناگزیرند راهبرد‌های خود را با اهداف جهانی زیست‌محیطی هماهنگ کنند درغیر این صورت با جریمه‌های مالی و آسیب به اعتبار خود مواجه می‌شوند. رشد آگاهی عمومی و مطالبه‌گری اجتماعی، شرکت‌ها را وادار به شفافیت، کاهش آلایندگی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز کرده است. در همین راستا، استفاده از هوش مصنوعی، اتوماسیون، نرم‌افزار‌های پیشرفته و عملیات از راه دور در معادن برای افزایش بهره‌وری و کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی به سرعت در حال گسترش است.
بر اساس این گزارش، در سطح جهانی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، کاهش انتشار کربن، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و حمایت دولت‌ها از طرح‌های معدنی سبز به اولویت شرکت‌ها و دولت‌ها تبدیل شده است. همچنین، توسعه فناوری‌های نوین و تقویت زنجیره تأمین داخلی برای کاهش وابستگی به منابع خارجی، محور سیاست‌های معدنی سال ۲۰۲۵ است.
وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران نیز اخیراً بر توسعه نیروگاه‌های سیکل ترکیبی برای تأمین انرژی پایدار معادن، سرمایه‌گذاری در میادین گازی، توسعه اکتشافات، حرکت به سمت فولاد سبز و تربیت مدیران متخصص تأکید کرده است. سیاست‌های جدید وزارت صمت بر شفافیت داده‌های زمین، حکمرانی شفاف، مشارکت بخش خصوصی و عمومی شدن اطلاعات معدنی استوار است تا هم بهره‌وری افزایش یابد و هم استاندارد‌های زیست‌محیطی رعایت شود.
طبق گزارش‌ها حدود ۶۰ درصد معادن ایران به دلیل مشکلات زیست‌محیطی، کمبود سرمایه‌گذاری، سوءمدیریت و اختلافات حقوقی تعطیل شده‌اند. این تعطیلی‌ها، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای مانند کاهش اشتغال، رکود اقتصادی مناطق معدن‌خیز و کاهش درآمد‌های ارزی به دنبال داشته است. یکی از دلایل اصلی این بحران، نبود سرمایه‌گذاری کافی در نوسازی تجهیزات، فناوری‌های نوین و آموزش نیروی انسانی است که باعث شده معادن نتوانند با الزامات زیست‌محیطی و استاندارد‌های جهانی همگام شوند.
از سوی دیگر، استخراج مواد معدنی بدون رعایت استاندارد‌های زیست‌محیطی، منجر به آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی، کاهش کیفیت خاک، نابودی پوشش گیاهی و تهدید تنوع زیستی شده است. این مشکلات، به ویژه در معادن عناصر نادر خاکی که برای صنایع دیجیتال و فناوری‌های نوین حیاتی هستند، بسیار پررنگ است. مطالعات جهانی نشان می‌دهد که استخراج این عناصر علاوه بر آلودگی آب و خاک، باعث از بین رفتن خدمات اکوسیستمی مانند تنظیم آب، ذخیره کربن و حاصلخیزی خاک می‌شود.
همزمان با این چالش‌ها، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) و سایر نهاد‌های دولتی با بازنگری قوانین و تسهیل فرآیند‌های سرمایه‌گذاری، تلاش دارند معادن غیرفعال را احیا و معادن فعال را به سمت رعایت استاندارد‌های زیست‌محیطی هدایت کنند. همچنین، دولت در راستای تعهدات بین‌المللی و توافق پاریس، به دنبال کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر است تا اثرات منفی زیست‌محیطی صنایع معدنی و انرژی را کاهش دهد.
با این حال، برخی کارشناسان معتقدند، نبود نظارت کافی، ضعف در اجرای قوانین و وجود شبکه‌های غیرشفاف در طرح‌های بزرگ معدنی و آبی، همچنان مانع تحقق توسعه پایدار در این بخش است. به عنوان مثال، اجرای طرح‌های انتقال آب و شیرین‌سازی بدون ارزیابی دقیق زیست‌محیطی، می‌تواند بحران‌های جدیدی برای اکوسیستم‌های کشور ایجاد کند.
چگونه می‌توان محیط‌زیست را در توسعه معادن حفظ کرد؟
برای حفظ محیط‌زیست در توسعه معادن، چند راهکار کلیدی و اثربخش وجود دارد:
_ استفاده از فناوری‌های نوین و معدنکاری سبز: به‌کارگیری رباتیک، اتوماسیون، وسایل نقلیه برقی، حفاری خودکار و مراکز عملیات از راه دور باعث کاهش مصرف انرژی، کاهش انتشار آلاینده‌ها و بهینه‌سازی فرآیند استخراج می‌شود. این فناوری‌ها کمک می‌کنند تا عملیات معدنکاری با آسیب کمتر به محیط‌زیست انجام شود.
_ بازیافت و فرآوری مجدد مواد معدنی: بازیافت مواد معدنی و مدیریت پسماند‌ها نقش مهمی در کاهش زباله‌های صنعتی و جلوگیری از آلودگی خاک و آب دارد.
_ استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر: جایگزینی سوخت‌های فسیلی با انرژی خورشیدی و بادی در معادن، انتشار کربن را به شکل چشمگیری کاهش می‌دهد و به حفظ منابع طبیعی کمک می‌کند.
_ مدیریت علمی استخراج و احیای معادن: بلوک بندی معادن بر اساس نقشه‌های زمین‌شناسی، استفاده از ماشین‌آلات مناسب و اجرای طرح‌های بازسازی و احیای پوشش گیاهی پس از پایان کار معدن، از مهم‌ترین اقدامات برای کاهش تخریب محیط‌زیست است.
_ اجرای دقیق ارزیابی‌های زیست‌محیطی و پایش مستمر: انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پیش از شروع فعالیت، نظارت مداوم بر عملکرد معادن و رعایت استاندارد‌های قانونی، ضامن کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی خواهد بود.
_ همکاری دولت، شرکت‌های معدنی و جامعه محلی: قوانین سختگیرانه، مشوق‌های مالی برای استفاده از فناوری‌های سبز و مشارکت فعال جامعه محلی و دانشگاه‌ها درطرح‌های معدنی، نقش مهمی در توسعه پایدار و حفاظت از محیط‌زیست ایفا می‌کند.
در مجموع، حرکت به سمت معدنکاری سبز و مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌های معدنی، کلید حفظ محیط‌زیست در توسعه معادن است و می‌تواند تعادل میان منافع اقتصادی و حفاظت از منابع طبیعی را برقرار کند.
[لزوم ایجاد توازن در فعالیت‌های معدنی و پیامدهای زیست‌محیطی]
کشور‌هایی که بیشترین پیشرفت را در معدنکاری سبز داشته‌اند شامل موارد زیر هستند:
_ چین با دارا بودن بیشترین ذخایر مواد معدنی انرژی پاک، اجرای سیاست‌های زیست‌محیطی و استفاده گسترده از فناوری‌های جدید، پیشتاز معدنکاری سبز در جهان است.
_ کانادا با هدف‌گذاری‌های بلندمدت و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز، یکی از کشور‌های پیشرو در توسعه معادن پایدار و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در بخش معدن است.
_استرالیا در زمینه هوشمندسازی معادن، کاهش انتشار کربن و استفاده از انرژی‌های پاک در عملیات معدنی پیشرفت زیادی داشته و آلمان و آمریکا نیز با اجرای طرح‌های تحقیق و توسعه، جذب سرمایه برای فناوری‌های سبز و تدوین مقررات زیست‌محیطی، نقش مهمی در پیشبرد معدنکاری سبز ایفا می‌کنند.
در مجموع، چین، کانادا و استرالیا در صدر کشور‌های موفق در معدنکاری سبز و استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی قرار دارند.
نتیجه‌گیری:
رعایت قوانین و استاندارد‌های زیست‌محیطی در فعالیت‌های معدنی، نه‌تنها به حفظ منابع طبیعی و اکوسیستم‌های حساس کمک می‌کند، بلکه باعث کاهش تعارضات اجتماعی و افزایش پایداری این صنعت می‌شود. رعایت این الزامات توسط بهره‌برداران معادن، نقش کلیدی در توسعه پایدار صنعت معدن در کشور دارد. با اجرای صحیح این قوانین، می‌توان با بهره‌برداری از منابع معدنی، از تخریب محیط زیست جلوگیری کرد و نسل‌های آینده را از مزایای آن بهره‌مند ساخت.
دیدگاهتان را بنویسید