چه کسی برنده رقابت در بازار فولاد قاره سبز خواهد بود؟
مسیر دشوار ترکیه برای تبدیل شدن به قطب فولاد سبز اروپا
دنیای معدن: در شرایطی که نظم اقتصادی جهانی به طور فزایندهای به سمت حمایت از تولید داخلی و اعمال محدودیتهای تجاری حرکت میکند، صنعت فولاد ترکیه در حال تجربه تحولی راهبردی است. به باور تحلیلگران، ترکیه این ظرفیت را دارد که با عبور از تولیدکنندگان سنتی فولاد در اروپا، به کانون اصلی تامین فولاد سبز برای کشورهای این قاره تبدیل شود.
به گزارش دنیای معدن و به نقل از رسانه «TRT World»، ترکیه با پشت سر گذاشتن آلمان، اخیرا به بزرگترین تولیدکننده فولاد در اروپا و هفتمین فولادساز جهان تبدیل شده است؛ جایگاهی که صرفا بیانگر یک موفقیت صنعتی نیست بلکه بازتابی از تغییرات ژئوپلیتیکی و اقتصادی عمیق در زنجیره تامین جهانی فولاد به شمار میرود.
به گفته کارشناسان، اعمال تعرفههای سنگین و سازوکارهای حمایتی سختگیرانه اتحادیه اروپا علیه واردات فولاد از کشورهایی نظیر چین و روسیه، موجب اختلالات جدی در زنجیرههای تامین جهانی این فلز شده است.
برخلاف تصور عام، این سیاستگذاریهای محدودکننده برای ترکیه نهتنها یک مانع نبوده بلکه فرصتهای تازهای را در بازارهای صادراتی پیشروی این کشور گشوده است.
در همین راستا، میان وقار بادشاه، استاد دانشگاه استانبول بیان کرد: صعود ترکیه به جایگاه بزرگترین تولیدکننده فولاد اروپا، به همان اندازه که یک روایت صنعتی است، یک داستان ژئوپلیتیکی و اقتصادی نیز محسوب میشود.
دادههای صنعت فولاد اروپا نیز موید این روند صعودی است. در همین رابطه، تولید فولاد خام ترکیه در ماه سپتامبر ۲۰۲۵ با رشدی ۷٫۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۴، به ۳٫۲ میلیون تن رسید. همزمان، حجم صادرات فولاد این کشور نیز با افزایش ۷٫۶ درصدی، حدود ۱٫۴ میلیون تن اعلام شد و جایگاه ترکیه را به عنوان یک بازیگر محوری در زنجیره تامین جهانی فولاد تثبیت کرد.
وی معتقد است ترکیه به دلیل موقعیت جغرافیایی، پیوندهای عمیق اقتصادی و قابلیت اعتماد راهبردی، در موقعیتی منحصربهفرد و راهبردی در بازار اتحادیه اروپا قرار دارد. این سطح از همپیوندی، ترکیه را در دورههایی که تعرفههای واردات منابع سنتی تامین فولاد را مختل میکنند، به شریکی اجتنابناپذیر برای حفظ تابآوری زنجیره تامین اروپا تبدیل کرده است.
اگرچه چین با اختلاف قابلتوجهی همچنان بزرگترین تولیدکننده فولاد خام در جهان است و پس از آن کشورهایی همچون هند، ژاپن، ایالات متحده آمریکا و روسیه قرار دارند اما افزایش فشارهای تعرفهای در غرب، معادلات بازار را دگرگون کرده است.
در همین رابطه، ایالات متحده آمریکا در ماه ژوئن ۲۰۲۵ تعرفه ۵۰ درصدی بر واردات فولاد اعمال کرد و کمیسیون اروپا نیز سهمیه واردات فولاد بدون در نظر گرفتن تعرفهها را حدود ۵۰ درصد کاهش داد و برای محمولههای مازاد، تعرفههایی معادل ۵۰ درصد وضع کرد؛ اقداماتی که با هدف حمایت از فولادسازان آمریکایی و اروپایی انجام شدند.
باریش آلپاسلان، از دانشگاه علوم اجتماعی آنکارا در همین رابطه، بیان کرد: ترکیه از سه مزیت کلیدی مقیاس تولید، ظرفیت گسترده در استفاده از کورههای قوس الکتریکی و پایگاه صادراتی قدرتمند در صنعت فولاد برخوردار است.
لازم به ذکر است کورههای قوس الکتریکی که با ذوب قراضه فولادی از طریق انرژی برق فعالیت میکنند، در مقایسه با روشهای سنتی فولادسازی، میزان انتشار کربن به مراتب کمتری داشته و به عنوان گزینهای پاکتر شناخته میشوند.
وی با اشاره به راهبرد تامین زنجیرهای از متحدان، اظهار داشت: خریداران اروپایی فولاد به طور فعالانه در پی تامینکنندگان قابلاتکا و با فاصله کم جغرافیایی هستند. در این چارچوب، نزدیکی ترکیه به قاره سبز، پیوندهای آن با اتحادیه گمرکی اروپا و سرعت بالای تحویل، مزیت لجستیکی و تجاری قابلتوجهی را نسبت به تامینکنندگان دوردست ایجاد کرده است.
مزیت رقابتی صادرات فولاد ترکیه
بادشاه مطرح کرد: بهرهبرداری موثر از این فرصت مستلزم اتخاذ یک راهبرد دووجهی از سوی سیاستگذاران ترکیه است. نخست آنکه ترکیه باید نهتنها با الزامات اتحادیه اروپا خود را وفق دهد بلکه آنها را به طور کامل درک کند.
وی تصریح کرد: سازوکار تعدیل انتشار کربن تولیدی اتحادیه اروپا (CBAM) که نوعی تعرفه کربنی بر محصولات انرژیبر مانند فولاد و سیمان است، نباید به عنوان مانعی در این راستا تلقی شود بلکه باید آن را دستورالعمل قانونی جدید برای تسلط بر بازار فولاد در نظر گرفت.
پیادهسازی ابزارهای شفافیتزایی و راستیآزمایی برای کنترل انتشار کربن، به صادرکنندگان ترکیهای این امکان را میدهد که تجربهای یکپارچه، شفاف و قانونی برای خریداران اروپایی فراهم کنند؛ مزیتی که در مقایسه با پیچیدگیهای روال اداری و ابهام بسیاری از تامینکنندگان غیراروپایی برجسته میشود.
محور راهبردی دیگر، تمرکز بر محصولات با ارزش افزوده بالا و محصولات فولادی تخصصی است. به گفته استاد دانشگاه استانبول، آینده صنعت فولاد، در رقابت بر سر افزایش ظرفیت تولید نیست بلکه در توسعه ظرفیت فولادهای پیشرفته برای صنایعی نظیر خودروسازی، انرژیهای تجدیدپذیر و هوافضا نهفته است.
این رویکرد، ترکیه را به طور پایدارتر در زنجیرههای ارزش حیاتی اروپا ادغام کرده و صادرات آن را از یک کالای عمومی به یک محموله راهبردی تبدیل میکند که نسبتا مصون از سیاستهای یکجانبهگرایانه حمایت از تولید داخلی خواهد بود.
آلپاسلان نیز با تایید این رویکرد، بر ضرورت ارتقای فرایندهای صنایع پاییندستی، از جمله پوششدهی صنعتی، تولید فولادهای باکیفیت برای خودروها و بخش ساختمان تاکید کرد.
وی در ادامه گفت: شرکتهای بزرگ صنعتی ترکیه هماکنون در حال سرمایهگذاری در واحدهای تولیدی و مناطق ویژه اقتصادی در اتحادیه اروپا هستند؛ اقدامی که میتواند صادرات مواد خام را به مشارکتهای تولیدی یکپارچه و با ارزش افزوده بالا تبدیل و جایگاه ترکیه را در زنجیرههای ارزش اروپا مستحکمتر کند.
در عین حال دستاوردهای اقتصادی این مسیر پیشرو نیز قابلتوجه است. به گفته آلپاسلان، نوسازی اتحادیه گمرکی ترکیه و اتحادیه اروپا میتواند با افزایش رقابتپذیری و کاهش اصطکاک تجاری، تولید ناخالص داخلی ترکیه را حدود ۱٫۸ تا ۲٫۵ درصد افزایش دهد. چنین رشدی نهتنها اشتغال پایدار در صنعت فولاد بلکه در بخشهای بالادستی و پاییندستی مانند لجستیک، تامین مواد اولیه و تولید قطعات را نیز تضمین میکند.
افزایش ۱۲٫۱ درصدی حجم صادرات کالاهای ترکیه در ۹ ماهه سال ۲۰۲۵، نمونهای روشن از ظرفیت اشتغالزایی حرکت این مسیر، بهویژه در حوزههای نیازمند مهارتهای تخصصی و فناوریهای سبز به شمار میرود.
فراتر از ابعاد اقتصادی
از منظر ژئوپلیتیکی، اتکای اتحادیه اروپا به ترکیه به تقویت استقلال راهبردی اروپا در حوزه مواد اولیه حیاتی کمک میکند. تامین فولاد از شریکی قابلاتکا و نزدیک از لحاظ موقعیت جغرافیایی، ریسک دسترسی به منابع تامین دوردست و تنشهای ژئوپلیتیکی را کاهش میدهد و تلاشهای اروپا برای تنوعبخشی به زنجیرههای تامین را تقویت میکند.
در این چارچوب، نوسازی اتحادیه گمرکی برای تولیدکنندگان تجهیزات اصلی اروپایی این امکان را فراهم میآورد که فرایندهای کلیدی تولید را به شرکتهای ترکیهای واگذار کنند. همزمان، فولادسازان در ترکیه میتوانند از مزایای طرح «Green Deal» اتحادیه اروپا که هدف آن، دستیابی به برایند انتشار کربن صفر تا سال ۲۰۵۰ است، بهرهبرداری حداکثری داشته باشند.
بادشاه این توافق را یک فرایند بازسازی بنیادین و بلندمدت پایگاه صنعتی اروپا توصیف میکند و معتقد است دهه آینده، هم بزرگترین فرصت و هم جدیترین چالش پیشروی فولادسازان ترکیهای قرار خواهد گرفت.
به گفته وی، پرسش اصلی نهتنها مرتبط با ضرورت اجرای فرایند کربنزدایی نیست بلکه به سرعت حرکت برای دستیابی به مزیت رقابتی اولیه ارتباط دارد.
حرکت به سوی تولید فولاد سبز
در این مسیر، مفهوم فولاد سبز و پریمیوم محصولات سبز در حال شکلگیری است؛ مفهومی که به تمایل صنایع پاییندستی، از جمله خودروسازانی مانند شرکتهای فولکس واگن و مرسدس بنز برای پرداخت نرخی بالاتر به تامینکنندگان فولاد کمکربن اشاره دارد.
بادشاه در ادامه سه اهرم کلیدی برای بهرهگیری حداکثری از این روند را برمیشمارد:
نخست، چرخش قاطع ترکیه به سوی استفاده از فناوری کوره قوس الکتریکی و توسعه مدل اقتصاد چرخشی از طریق بازیافت قراضه داخلی و مبتنی بر مدل اروپایی آن است که از قضا راهبردی عملیاتی بوده و بلافاصله قابل اجرا خواهد بود.
دوم، سرمایهگذاری راهبردی فولادسازان ترکیه در بخش هیدروژن سبز تولیدشده از روش الکترولیز و استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر خورشیدی، بادی و زمینگرمایی در فرایند آهن احیای مستقیم (DRI) است. در همین رابطه، ایجاد حتی یک واحد فولادسازی سبز مبتنی بر انرژیهای تجدیدپذیر در ترکیه، میتواند به عنوان یک نمونه عملی، جایگاه این کشور را در نقش پیشتاز در اجرای فرایند کربنزدایی اروپا مستحکم کند.
سوم، فولادسازان ترکیه باید به دنبال ایجاد یک برند سبز برای محصولات فولادی تولیدی خود باشند که این کار از طریق اخذ گواهینامههای معتبر، انجام ارزیابیهای شفاف چرخه عمر محصولات و عرضه خطوط اختصاصی فولاد سبز میسر خواهد شد.
وی در پایان با اشاره به اینکه ترکیه میتواند چارچوبهای سختگیرانه اتحادیه اروپا را به مهمترین مزیت رقابتی خود در بازار فولاد تبدیل کند، خاطرنشان کرد: ترکیه این ظرفیت را دارد که با جهشی هوشمندانه، از تولیدکنندگان قدیمی اروپا پیشی بگیرد و به قطب اصلی فولاد پاک و مدرن در قاره سبز اروپا مبدل شود.
براساس این گزارش، کشور ترکیه اکنون ضمن برخورداری از ظرفیت بالای تولید فولاد، به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان فولاد در جهان شناخته میشود. این کشور به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، به راحتی به بازارهای اروپا، خاورمیانه و شمال آفریقا دسترسی دارد و میتواند به سرعت محصولات فولادی خود را صادر کند.
استفاده از کورههای قوس الکتریکی (EAF) به ترکیه این امکان را میدهد که فولاد با کیفیت و سازگار با محیط زیست تولید کند. این کورهها امکان استفاده از قراضه آهنی برای تولید فولاد را دارا هستند که به دلیل کاهش مصرف منابع طبیعی و انتشارات کربنی کمتر از مزایای بالایی برخوردارند.
دیدگاهتان را بنویسید