سناریو‌های احتمالی مسیر ترامپ بررسی شد:زنگ خطر برای صادرات فولاد ایران؟
دنیای معدن: فعال شدن مسیر ترامپ یا کریدور زنگزور در قفقاز جنوبی و اتصال مستقیم جمهوری آذربایجان به نخجوان، چالشی جدی برای صادرات فولاد ایران به ارمنستان و گرجستان ایجاد کرده است؛ مسیری که علاوه بر افزایش هزینه‌های ترانزیت و کاهش رقابت‌پذیری، می‌تواند میدان را برای رقبای منطقه‌ای همچون ترکیه و آذربایجان باز می‌کند و ایران را ناگزیر به بازنگری در مسیرهای لجستیک و استراتژی صادراتی می‌سازد.
مسیر ترامپ یا کریدور زنگزور، یک مسیر ترانزیتی جدید در قفقاز جنوبی بوده که با میانجی‌گری آمریکا بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان طراحی شده است. این مسیر که از استان سیونیک ارمنستان عبور کرده و بخش اصلی آذربایجان را به اراضی خودمختار نخجوان متصل می‌کند، جایگزین عبور کالاها از تراورس زمینی ایران می‌شود.پیش‌بینی می‌شود این مسیر تا حد زیادی بر صادرات انواع محصول ایرانی به ارمنستان تاثیر مستقیم بگذارد و در این بین فولاد ایرانی از این موضوع مستثنی نیست.
ازجمله پیامدهایی که مسیر ترامپ می‌تواند برای صادرات فولاد ایران دارد می‌توان به احتمال کاهش ترانزیت کالا از خاک ایران اشاره کرد، به‌طوری که قبل از فعال‌شدن این کریدور، بخش قابل‌توجهی از ترانزیت ایران به ارمنستان و گرجستان از طریق مسیرهای زمینی شمال ایران انجام می‌شد. حالا این صادرات ممکن است جای خود را به مسیر جدیدی دهد که ایران را دور می‌زند.
افزایش هزینه ترانزیت نیز از دیگر پیامدهای احتمالی این مسیر است که با کاهش دسترسی مستقیم ایران به مسیر زمینی قفقاز، صادرکنندگان مجبور خواهند بود از مسیرهای جایگزین مانند ترکیه استفاده کنند. این گزینه، هزینه حمل‌ونقل را افزایش می‌دهد. برآوردها نشان می‌دهند که افزایش هزینه ترانزیت می‌تواند بین ۱۲ تا ۱۵ درصد قیمت تمام‌شده کالا تاثیرگذار باشد.
همچنین تقویت رقابت‌پذیری ترانزیتی رقبای منطقه‌ای نیز از دیگر پیامدهای مسیر ترامپ به‌حساب می‌آید، به طوری که اجرای این کریدور به نفع ترکیه و آذربایجان خواهد بود. این کشورها با ارائه مسیرهای سریع‌تر و ارزان‌تر به اروپا، می‌توانند جای ایران را در خط ترانزیتی منطقه بگیرند و ایران را از برخی مسیرهای صادراتی کنار بگذارند. مسیر ترامپ فرصت‌های ترانزیتی ایران در قفقاز را تضعیف کرده و بخش قابل‌توجهی از مسیرهای زمینی صادراتی را از دست می‌دهد.
افزایش هزینه حمل‌ونقل، گویای آن است که صادرات فولاد ایران ممکن است کمتر رقابتی شده و بخش‌هایی از بازار قفقاز و اروپا برای دیگر کشورها بازتر شوند. در نتیجه، ایران نیازمند بازنگری در زنجیره‌های لجستیک و یافتن مسیرهای پشتیبان برای حفظ سهم بازار فولاد خواهد بود.
راه‌آهن رشت–آستارا که قسمت نهایی کریدور بین‌المللی شمال–جنوب (INSTC) است، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که امکان حمل‌ونقل مستقیم ریلی کالا به روسیه و کشورهای همسایه را فراهم می‌کند.
در ژانویه ۲۰۲۵ توافقنامه‌ای میان ایران و روسیه برای آغاز ساخت این مسیر تا پایان مارس ۲۰۲۵ امضا شد؛ کل پروژه با برآورد هزینه حدود ۱.۶میلیارد یورو، عمدتا با وام روسیه تامین مالی خواهد شد. تکمیل این مسیر، صادرات فولاد ایران را رقابتی‌تر کرده و زمان و هزینه حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد، چراکه کالاها از طریق بنادر شمالی ایران (مثل بندر انزلی و آستارا) قابل ارسال می‌شوند. همچنین چابهار به عنوان یک بندر استراتژیک، در کنار مسیرهای حمل‌ونقل شرقی، امکان دسترسی به بازارهای جدید را فراهم می‌کند.
میزان صادرات ارمنستان در ۶ ماهه نخست امسال حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش یافته است و این کشور دو کارخانه مهم فولادی دارد که در حال رشد و گسترش هستند و به نوعی ارمنستان را از فولاد ایرانی بی‌نیاز می‌کند. به‌نحوی شرایط را برای اقتصاد ایران سخت می‌کند. به‌عبارت بهتر با رشد کارخانه‌های فولادسازی در ارمنستان تولید داخلی این کشور افزایش می‌یابد و از طرفی فشارهای منطقه‌ای نیز در وضعیت صادراتی ایران تاثیرگذار است و شنیده‌ها حاکی از آن است که که در گمرک برای صادرات فولاد ایران به مقصد ارمنستان سخت‌گیری و قوانین تازه‌ای اعمال خواهد شد.
در رابطه با وضعیت صادرات فولاد به گرجستان نیز باید گفت در سال ۱۴۰۲ میزان صادرات فولادی ایرانی به این کشور حدود ۸۰میلیون دلار برآورد شده است و در سال ۱۴۰۳ نیز ۶۰میلیون دلار ارزش صادرات فولاد ایرانی به ثبت رسیده و با وجود اینکه میزان صادرات به گرجستان تقریبا عدد ثابتی بوده اما شرایط گمرکی با تغییرات جدی مواجه بوده و وضعیت برای بازرگانان ایرانی دشوار شده است.
ازجمله دلایل کاهش حجم صادرات فولاد ایرانی طی یک سال اخیر به گرجستان حضور کارخانه‌های ترکیه است، به دلیل گسترده بودن مرزهای بین گرجستان با ترکیه هزینه حمل کمتر بوده و عملا شانس ورود فولاد ایرانی به این کشور کمتر شده و عملا ترکیه به یک رقیب جدی برای فعالان فولاد ایرانی تبدیل شده است.
از طرفی با افزایش فشارهای منطقه‌ای و فعال شدن کارخانه‌های فولاد در دو کشور ارمنستان و گرجستان، مسیر ترامپ می‌تواند صادرات فولاد ایران را تحت‌تاثیر قرار دهد و جایگزین شدن مسیرهای جدید ترانزیت و کشورهای مبدا می‌تواند ضررهای احتمالی را برای فعالان فولاد ایرانی به حداقل برساند. با این وجود وزارت امورخارجه اعلام کرده‌است که مسیر ترامپ تاثیری بر وضعیت صادراتی ایران نمی‌گذارد.
صادرات فولاد در سال گذشته
بررسی‌ها نشان می‌دهد در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۴، حجم صادرات زنجیره آهن و فولاد کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته، با رشد درخور توجهی مواجه شده است. این رشد ۱۳ درصدی معادل افزایش ۴۶۹ هزار تنی صادرات بود، درحالی‌که در گزارش سه‌ماهه اول سال، همچنان نشانه‌هایی از کاهش دیده می‌شد.
علاوه بر رشد حجمی، ارزش دلاری صادرات نیز ۷ درصد افزایش یافت و از مرز ۲.۳میلیارد دلار عبور کرد. صادرات بیلت و بلوم که در سه‌ماهه نخست کاهش ۸ درصدی را تجربه کرده بود نیز در چهار ماه ابتدایی سال ۱۵ درصد رشد یافت و روند صعودی خود را بازپس گرفت.از طرفی کنسانتره سنگ آهن رشد ۷۸ درصدی داشته است، رشدی که نگرانی‌هایی درباره خام‌فروشی در زنجیره فولاد به‌همراه دارد. میلگرد با سهم بیش از ۸۵ درصد از تناژ صادراتی مقاطع طویل در سال قبل، در چهار ماهه اول امسال ۳۵ درصد کاهش در صادرات را تجربه کرده است.
اسلب پس از افت ۳۲ درصدی در سال ۱۴۰۳، در این دوره ۶۱ درصد افزایش صادرات را به ثبت رساند و صادرات انواع ورق جهش بی‌سابقه‌ای را ثبت کرد که بیشتر ناشی از تسریع رویکرد صادراتی شرکت‌های گروه فولاد مبارکه ازجمله ورق خودرو چهارمحال و بختیاری است.
دیدگاهتان را بنویسید