معادن فارس؛ رکورد در تولید، محاصره در چالشها
دنیای معدن: استان فارس با دارا بودن رتبههای نخست کشوری در تولید سنگهای تزئینی و تامین بیش از ۹۰ درصد خاکهای صنعتی ایران، از قطبهای معدنی کشور محسوب میشود؛ با این حال، این ظرفیت عظیم در محاصره چالشهای گستردهای از کمبود سوخت تا مشکلات بازار فروش، فرسودگی فناوری و نارساییهای ایمنی و بیمهای قرار دارد.
به گزارش دنیای معدن، استان فارس در لایههای زیرین خود، گنجینهای از ذخایر غنی و متنوع معدنی پنهان کرده است؛ از سنگهای گرانبهای تزئینی تا خاکهای حیاتی صنعتی، عرصه معدن این استان صحنه فعالیت صدها واحد تولیدی است که نقش مهمی در اقتصاد منطقه ایفا میکنند.
آمارهای رسمی از حجم چشمگیر تولید و بهرهبرداری در این بخش حکایت دارد؛ این رقمها نشان میدهد که معادن فارس سهم قابل توجهی در تامین مواد اولیه صنایع کشور دارند، اما پشت این ارقام درخشان، داستان دیگری نیز روایت میشود.
این داستان، روایت چالشها و موانعی است که همچون دیواری بلند، راه توسعه پایدار این بخش را سد کردهاند؛ مشکلاتی که گاه ریشه در زیرساختهای فرسوده دارد و گاه در سیاستهای کلان اقتصادی و بینالمللی ریشه دوانده است.
در این میان، آنچه بیش از همه نگرانکننده است، وضعیت نیروی انسانی شاغل در این بخش پرخطر و تاثیر فعالیتهای معدنی بر محیط زیست است؛ پرداختن به این جنبههای انسانی و زیستمحیطی، کلید درک عمق بحرانهای پیش روی این صنعت است.
معدنداران از دشواریهای اداری و فناوری میگویند
حامد مهدوی از معدنداران شمال استان فارس در مصاحبه با ایرنا در خصوص چالشهای این بخش گفت: یکی از مشکلات موجود، ثبت محدوده معدنی به علت قرار گرفتن پهنههای ایمیدرو و سازمان زمینشناسی است که امکان ثبت محدوده معدنی پتانسیلدار در سامانه کاداستر وجود ندارد.
وی افزود: به علت نبود زیرساخت مناسب، سامانه کاداستر با مشکلات کندی یا قطعی روبرو است که روند ثبت محدوده معدنی را با مشکل روبرو میکند.
مهدوی ادامه داد: پس از ثبت محدوده معدنی مشکلات عدیده در گرفتن پاسخ مثبت استعلامات ماده ۲۴ قانون معادن است که در این مورد متاسفانه از سرمایهگذار هیچ حمایتی نمیشود و گرفتن پاسخ مثبت استعلامات مانند طی کردن هفت خان رستم است.
تحریم و عقبماندگی فناوری؛ چالشی دوگانه
این معدندار ادامه داد: در استخراج ماده معدنی به علت تحریمهای ظالمانه، ما از فناوریهای روز دنیا در استخراج ماده معدنی عقب ماندهایم و اکثراً استخراج ماده معدنی به روشهای قدیمی انجام میشود.
مهدوی ادامه داد: مشکل دیگر در حوزه استخراج است که به علت تحریم، مواد معدنی استخراج شده را محدود به فروش به چند کشور کردهایم که این کشورها محصولات را با کمترین قیمت خریداری مینمایند.
رکود بازار ساختمان و فرار خریداران خارجی
وی با بیان اینکه عمده معادن استان فارس معادن شن و ماسه و سنگهای تزئینی است، افزود: با وجود رکودی که در بازار ساختمان و ساختوساز آن وجود دارد اکثر معادن سنگ تزئینی به تعطیلی کشانده شدهاست و معادن شن و ماسه با حداقل توان در حال فعالیت هستند.
رسول حیدرنیا از دیگر معدنداران شمال فارس درباره مشکلات موجود به ایرنا گفت: بازار فروش سنگ راکد شدهاست و کشور چین به عنوان یکی از بهترین خریداران سنگ در ایران به مانند گذشته تمایل چندانی به خرید سنگ از ایران ندارد.
وی افزود: چینیها به دلیل افزایش تحریمهای بینالمللی و خطر جریمه شدن، برای تامین سنگ مورد نیاز خود، کشور افغانستان را جایگزین ایران کردهاند.
معادن فارس در محاصره مشکلات انرژی و تامین مواد
شیروان سازنده، کارشناس ارشد استخراج معدن نیز درباره مشکلات موجود در این بخش به خبرنگار ایرنا گفت: عمده مشکلاتی که سرمایهگذاران در بخش معادن فارس با آن درگیرند در بخش انرژی خلاصه میشود، قطعیهای مکرر برق خصوصاً در فصل تابستان مشکلساز است.
وی ادامه داد: گاهی سهمیه سوخت گازوئیل به تناسب ظرفیت معدن و نیروی کار مورد استفاده لحاظ نمیگردد و کفاف نمیدهد.
سازنده با بیان اینکه معادنی داریم که بهصورت مستقیم افزون بر هزار و ۵۰۰ نیرو و با احتساب غیرمستقیم، افزون بر پنج هزار نفر به کار مشغولند، ادامه داد: لازم است فرآیند تخصیص سهمیهها بر اساس فراوانی نیروی کار تصمیمسازی شود.
دردسر تامین مواد ناریه با کیفیت
این عضو نظام مهندسی معدن فارس با بیان اینکه استان در بخش تامین مواد «ناریه» با کیفیت دارای مشکلاتی است و به ماده «آنفو» روی آورده است، افزود: موادی مثل انواع چاشنیها، بوستر و کورتکس را به اجبار میبایست از استانهای تهران و اصفهان تهیه کرد که آن استانها اولویت را به تامین برای معادن خودشان در نظر میگیرند تا معادن استان فارس.
زیرساختهای فرسوده، مانعی دیگر
شیروان سازنده ادامه داد: در حوزه زیرساختها مثل سهمیه قیر برای آسفالت راههای معادن یا بخش خدمات ارتباطی مثل آنتن تلفن همراه اول و ایرانسل، شرکتهای مذکور همکاریهای لازم را ندارند.
محیطزیست و سلامت، حلقههای گمشده
وی با اشاره به اینکه در بخش فضای سبز مجبوریم خودمان درخت خریداری کنیم، افزود: خیلی از معادن از این کار صرفهنظر میکنند درصورتی که میتوان با همکاری شهرداریهای شهرستانها، محیط زیست و جنگلبانی تعامل بهتری را با معادن برای ایجاد فضای سبز انجام داد.
سازنده با بیان اینکه در حوزه سلامت لازم است شبکه بهداشت و درمان همکاری لازم را انجام دهد و برای معادن با پرسنل زیاد تامین پزشک انجام شود، ادامه داد: متاسفانه این کار بهدرستی رعایت نمیشود و حضور پزشک بهصورت چند روز در هفته و در بعضی مواقع اصلاً پزشک حضور ندارد.
بیمه و قرارداد، دغدغههای معدنکاران
کارشناس ارشد استخراج معدن با اشاره به اولین خواسته معدنکاران در خصوص تامین بیمه سختی و زیانآوری کار در معادن، افزود: متاسفانه استان فارس در این زمینه خوب عمل نکرده است و اکثر معادن ما حق بیمه را بهصورت عادی پرداخت میکنند.
وی ادامه داد: در بخش قراردادها، خواسته شاغلانی که حداقل ۵ سال سابقه کار در معدن را دارند این است که قراردادهای موقت ۳ ماهه تا یکساله حذف و بهصورت پیمانی یا دائمی قراردادها بسته شود.
غیبت کارشناسان متخصص در معادن
سازنده همچنین ادامه داد: از دیدگاه اصول کار، کارشناسی در معادن فارس بیشتر بهصورت استادکاری است و حتی در این معادن یک نفر هم بهعنوان کارشناس معدن استخدام نکردهاند که ضرر و زیان ناشی از کار غیراصولی به حداقل برسد که گاهی خسارت واردشده جبرانناپذیر میشود.
هشدار درباره ایمنی و بهکارگیری غیرتخصصیها
وی افزود: در بخش ایمنی معادن مسائل گوناگونی مطرح است، نخست لازم است معادن را وادار به بهرهگیری از مهندسین ایمنی معدن کرد که حوادث به حداقل برسد.
این کارشناس معدن با بیان اینکه لازم است از متخصصانی که به مسائل معدنکاری و خطرات آن (خرجگذاری و انفجار، رفتارشناسی و مکانیک سنگ، تهویه و گازسنجی معادن و روش استخراج اصولی) تسلط داشته باشند استفاده شود، افزود: بهکارگیری افرادی که صرفا تحصیلات در حوزه ایمنی و بهداشت دارند و بیشتر در صنایع با تجربه هستند تا معادن، میتواند باعث وقوع حادثه و زیان در معادن گردد.
ظرفیتهای درخشان معدنی فارس
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت فارس هم در گفتوگو با خبرنگار ایرنا در خصوص ظرفیتهای معدنی استان گفت: در فارس حدود ۲۳ نوع ماده معدنی در حال استخراج است که میزان تولید امسال تاکنون حدودا ۳۴ میلیون تن بوده است.
کریم مجرب ادامه داد: در حال حاضر ۸۱۶ پروانه بهرهبرداری در بخش معدن صادر شده است که از این تعداد حدود ۵۰۰ پروانه فعال و مابقی به صورت نیمهفعال یا غیرفعال هستند.
وی ادامه داد: عمده تولیدات بخش معدن استان فارس شامل مصالح ساختمانی میشود که در سنگهای تزئینی استان فارس دارای رتبههای اول تا سوم کشور است.
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت فارس گفت: بیش از ۹۰ درصد خاکهای صنعتی کشور در استان فارس تولید میشود که تولید بخش عمدهای از آن بر عهده معدن خاک صنعتی «استقلال» آباده است.
مجرب افزود: همچنین معدن «مرمریت» دهبید، «شایان مرمریت» بوانات، معدن «باقرآباد» در نیریز و معدن «سانلات استون» مرودشت از دیگر معادن مهم در بخش معادن ساختمانی است.
وی بیان کرد: در بخش معادن فلزی، میتوان به معدن سرب و روی فیروزآباد اشاره کرد که سالانه با استخراج حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن سرب و روی که استحصال آن به صورت زیرزمینی انجام میشود.
اقدامات در دست انجام
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت فارس در خصوص مطالبات معدنکاران گفت: این اداره کل جهت تامین سوخت معادن خود سالانه با دریافت سهمیه از شرکت ملی نفت ایران اقدام میکند که این میزان متاسفانه بهرغم بالا رفتن ظرفیتهای بخش معادن یک مقدار کم شده است.
کریم مجرب ادامه داد: ما مجبوریم با توجه به سهمیه کشوری که در اختیارمان قرار گرفته است این را مدیریت کنیم که سوخت به همه معادن برسد و واحدی به علت عدم دریافت سوخت تعطیل نشود اما گاهی بعضی از معادن با مشکلاتی مواجه میشوند که امیدواریم با افزایش تخصیص سهمیه این مشکل برطرف شود.
تاکید بر بیمه و سلامت کارگران معدن
وی ادامه داد: تمام افراد شاغل در معدن حتما شامل بیمه کار و مشاغل سخت میشوند که البته این مورد بیشتر به اداره کار مرتبط است و اگر بهصورت خاص در معدنی این مورد رعایت نشود، مراتب را اعلام کنند و ما این مسأله را حل خواهیم کرد.
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت فارس با تاکید بر اینکه تامین سلامت معدنکاران از اولویتهای این اداره کل صمت است، گفت: تامین پزشک، مربوط به بخش خصوصی است که معمولا رعایت میشود و از جهت نظارت، در معادن بیشتر از ۲۵ نفر حتما یک ناظر غیر از ناظر فنی، ناظر حوزه HSE هم حضور دارد و در معادن بیشتر از 50 نفر هم یک دستگاه آمبولانس به همراه یک پزشک مقیم حضور دارد.
تحلیل از رکود بازار و راهحلهای پیشرو
مجرب با اشاره به اینکه کاهش تقاضای خرید سنگ یک مسئله داخلی و خارجی است و ناشی از رکودی است که در حوزه ساختوساز وجود دارد، افزود: تحریمهای بینالمللی و جنگ اوکراین و عدم امکان تبادلات مالی از عواملی است که برخی از شرکتها برای خرید به کشور سفر نمیکنند و متاسفانه خیلی از معادن دچار کاهش تقاضای خرید شدند.
وی جهت حل معضل پایین بودن بهرهوری در بخش تولید افزود: با ایجاد کلاسهای آموزشی توسط اداره صمت جهت پرسنل و بخش مدیریتی معدن سعی در رفع این مشکل داریم.
وی ادامه داد: برای حل بالا بودن سن ماشینآلات معدنی، با همکاری شرکت بیمه سرمایهگذاری و اخذ مجوزهای لازم از طریق گمرکات برای واردات ماشینآلات اقدام کردهایم و در چند سال گذشته سعی کردیم که ناوگان ماشینآلات بخش معدن را بروز کنیم.
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان فارس درباره برطرف کردن کمبود زیرساختها افزود: با توجه به موافقتنامهها و فعالیتهایی که از طرف معاونت توسعه معدن و صنایع معدنی «ایمیدرو» در حال انجام است، در چندین جاده برای بخش مجتمعهای معدنی و تامین شبکه برقرسانی برای بعضی از معادن در حال اقدام هستیم تا مشکلات به حداقل برسد.
امیدهای درخشان در سایه چالشهای سخت
بخش معدن استان فارس در تقاطع راهی دشوار قرار دارد؛ از یک سو، آمارهای تولید و ظرفیتهای انکارناپذیر، آیندهای درخشان را برای این صنعت ترسیم میکند و برنامههای اعلامی مسئولان برای بهبود زیرساختها، نوسازی ناوگان و ارتقای مهارت نیروی انسانی، نشانههایی از اراده برای حرکت به جلو است، اما از سوی دیگر، فهرست بلندبالای چالشهای ریشهای، این مسیر را پر از دستانداز کرده است.
مشکلاتی مانند تامین ناپایدار انرژی، بوروکراسی پیچیده و فرساینده اداری، وابستگی به فناوریهای منسوخ و تحریمهای خارجی که دست معدنداران را در تامین تجهیزات و فروش محصول میبندد، مانند موانعی سخت هستند که با وعده و برنامه به تنهایی از میان نمیروند؛ این چالشها نه تنها سودآوری و رقابتپذیری معادن را تهدید میکند، که به طور مستقیم بر معیشت هزاران کارگر و خانوادههای آنان نیز تاثیر میگذارد.
نکته حائز اهمیت، اولویتبندی در حل این مشکلات است؛ بیتردید، تامین ایمنی، سلامت و رفاه نیروی انسانی که اصلیترین دارایی این بخش است، باید در صدر اقدامات قرار گیرد؛ بدون ایجاد امنیت شغلی، بیمههای مناسب و محیط کاری ایمن، هرگونه توسعهای ناپایدار و شکننده خواهد بود؛ به موازات آن، رفع موانع تولید و فروش، از تامین بیدغدغه انرژی تا بازگشایی راههای جدید صادراتی، نیازمند عزمی ملی و هماهنگی بیندستگاهی است.
آینده معادن فارس به میزان جدیت در برخورد با این چالشها گره خورده است؛ اگر نگاه به این بخش، تنها معطوف به استخراج و خامفروشی باشد، طلای خاکستری فارس هرگز به گنجینهای برای توسعه پایدار تبدیل نخواهد شد؛ اما اگر با نگاهی راهبردی، سرمایهگذاری روی فرآوری، توسعه فناوری، رفع موانع ساختاری و حفظ کرامت نیروی کار در دستور کار قرار گیرد، میتوان امیدوار بود که معادن این استان، نه تنها موتور محرکه اقتصاد منطقه، که الگویی برای معدنکاری مسئولانه و پایدار در کشور شوند؛ در غیر این صورت، رکوردهای تولید نیز تنها رقمهایی در گزارشها خواهند ماند، بیآنکه تاثیری ملموس در رفاه عمومی و توسعه متوازن بر جای گذارند.
دیدگاهتان را بنویسید